Samen met Nils van Duivendijk bezoek ik Naturalis om balgen van barmsijzen te bestuderen (juli 2022). Hoe heerlijk is het om met een echte pro, een determinatie-goeroe, door een bak met barmsijzen te gaan…

Deze zomer is Nils' nieuwste boek uitgegeven: Handboek Europese vogels. Dit fotohandboek is een echte aanrader. Als vogelliefhebber mag hij niet ontbreken in je boekenkast. Bestellen die hap! En oh ja, met trots pronkt mijn barmsijsfoto op de cover van deel 2. Dolletjes!



Naar aanleiding van wat heen en weer mailen over leeftijdsbepaling van barmsijzen besluiten Nils en ik gezamenlijk redpolls te gaan checken in Leiden.

Vroeger was één appje aan Hein van Grouw voldoende, dat je onderweg was, en kon je ongestoord doen en laten wat je wilde. Een willekeurig laatje opentrekken bijvoorbeeld. Zo stond ik ooit oog in oog met een la vol met stekelstaartgierzwaluwen. Geloof me, dan loopt het water je in de mond!

Er viel weleens een hele dino uit een laatje dat ik opentrok. Als de wiedeweerga heb ik alles weer teruggelegd. Later werd er door Naturalis een nieuwe soort beschreven die een nekwervel minder had dan normaliter. Ik heb wijselijk mijn mond gehouden, maar het zal me niet verbazen als dat ‘mijn’ dino was en dat er nog ergens een werveltje onder het stof ligt.

Na de grote verbouwing van Naturalis gaat dat anders. Eerst meld je je aan met een pakkende onderzoeksvraag en maak je een afspraak. Bij aankomst in Leiden teken je de nodige papieren en word je opgehaald door collectiebeheerder Pepijn Kamminga. Na een gezellige kop koffie word je naar een werkkamer gebracht. Een prettige kamer met natuurlijk daglicht en een ruime mogelijkheid tot het maken van foto’s. De te onderzoeken vogels staan netjes in dozen op je te wachten. In ons geval alle barmsijzen, een doos of dertien.

     

We begonnen met het checken van alle grote barmsijzen, daarna de kleintjes, vervolgens de rostrata’s en de witstuiten. Het is prettig te constateren dat Nils en ik ‘overall’ op één lijn zitten als het gaat om geslacht- en leeftijdsbepaling. Met name de sleet in de staart en tertials is een goede indicatie van de leeftijd van de barmsijs. Daarnaast constateren we dat het bij sommige barmsijzen knap lastig is de leeftijd vast te stellen.

Nieuw voor mij is dat onvolwassen barmsijzen rood/roze op de wang, onderdelen of stuit kunnen hebben. Dat wist ik niet. Ik heb zelfs gepredikt dat dit niet kon. Oeps. Het checken van een eventuele echte ruigrens bij balgen blijkt lastig, omdat bij een balg het opentrekken van de vleugel niet goed mogelijk is.

Na een leerzame ochtend geloven we het wel en laten Naturalis voor wat het is.

Enkele aantekeningen n.a.v. ons bezoek:

• De mate van sleet in de staart is in de hand een bruikbaar kenmerk om de leeftijd van een redpoll te bepalen. Een onvolwassen barmsijs heeft gesleten staartveren en een adulte barmsijs heeft (meestal) verse staartveren. Met name de mate van sleet op de binnenvlag van de staartveer is interessant en juist dat zal in het veld lastig zijn om vast te stellen. Let op, ook adulte barmsijzen kunnen (met name in het voorjaar en in de zomer) gesleten staartpennen hebben.
• Onvolwassen barmsijzen kunnen soms roze/rood op wangen, onderdelen of stuit hebben.
• Exilipes witstuit heeft over het algemeen een fijnere flanktekening, die eerder donkerbruin, dan zwart is. De zone om die flanktekening is bij exilipes licht en bij een grote barmsijs eerder crème of ‘buff’.
• Groenlandse witstuit heeft altijd een crème of ‘buff’ gezicht, ook in het late najaar en zomer. Een exilipes witstuit heeft in het voorjaar en zomer geen crème of ‘buff’ gezicht meer.
• Groenlandse witstuit heeft een langere staart dan exilipes witstuit.

Grote barmsijs onvolwassen (boven) en grote barmsijs volwassen (onder). Beide hebben rood/roze op de stuit. Bij een onvolwassen barmsijs komt dat niet vaak voor. Zie de sleet in de staart bij de bovenste vogel t.o.v. de onderste vogel (geen sleet). De staartpunten van de bovenste vogel zijn puntig en de staartpunten van de onderste vogel zijn ‘meer rond’.


Idem.


Onvolwassen man (met rood/roze in stuit) en adulte vrouw. Let op de sleet bij de bovenste vogel en het ontbreken van sleet bij de onderste vogel. Let op, de staart van de onderste vogel is iets ‘rafelig’, dat is iets anders dan sleet.


Onvolwassen man (dat het een man is, is niet te zien). Zie sleet o.a. in tertials.


Onvolwassen man (dat het een man is, is niet te zien). Zie sleet in staart.


Onvolwassen grote barmsijs met rood/roze op wang (zichtbaar op de foto hieronder).


Onvolwassen grote barmsijs met rood/roze op wang.


Een doos ‘cabaretjes’ (kleine barmsijzen).


Een kleine barmsijs uit de 19e eeuw met kraaloogjes. Geen contrast tussen de kleur van de kop en de rug. Daarnaast crème vleugelstrepen. Goede kenmerken van kleine barmsijs t.o.v. grote barmsijs.


Adult man. Gelabeld als grote barmsijs (verzameld in Katwijk, 27 oktober 1844), maar zou best een exilipes witstuitbarmsijs kunnen zijn. Gebaseerd op onder andere een roze borst (in plaats van rood) en geen streepjes in de onderstaartdekveren. De lichte stuit grenst aan de bovenkant niet ter hoogte van de middelste tertial. Dat zou wenselijk zijn. De vogel is wat ‘buff’. Wellicht komt dit door de oudheid van de vogel. Daarnaast kunnen witstuiten in een vers verenkleed behoorlijk ‘buff’ zijn. Zie bijvoorbeeld de kakelverse witstuitbarmsijzen uit Alaska.


Idem. 


Groenlandse barmsijs (rostrata) uit Groenland, september 1905.


Groenlandse barmsijs (rostrata) uit Groenland, september 1905.


Een ‘perfecte’ adult man exilipes witstuitbarmsijs (boven), verzameld 24 januari 1896 in Rusland en de vermeende exilipes witstuitbarmsijs van Katwijk (onder). In januari oogt een witstuitbarmsijs veel ‘kouder’ (door sleet) dan in oktober.


Idem.


Een onvolwassen exilipes witstuitbarmsijs, gevangen 22 november 1972 Castricum en gestorven 4 januari 1973.


Idem.


Groenlandse witstuitbarmsijs (boven) en een exilipes witstuitbarmsijs (onder). Let op de langere staart van de bovenste vogel.


Groenlandse witstuitbarmsijs (onder) en een exilipes witstuitbarmsijs (boven). Let op de langere staart van de onderste vogel en crème gezicht.


Groenlandse witstuitbarmsijzen (onder) en een exilipes witstuitbarmsijzen (midden en boven).